Podobnie jak inne wsie, osiedla i miasta, wieś Żakowola Stara ma swoją historię. Legenda głosi, że wieś została założona przez Jakuba ( Jakub po francusku znaczy Żak). Jakub był ubogim chłopem, który nie chciał zgodzić się na płacenie podatków i odrabianie pańszczyzny u swojego pana. W tym okresie podobnych chłopów było wielu. Ciężkie warunki zmuszały ich do ucieczki z dotychczas zamieszkiwanych terenów na bardziej niedostępne, gdzie mogli spokojnie uprawiać przygotowaną przez siebie ziemię w miejscu wykarczowanych zarośli i lasów. Wyżej wspomniany Jakub przyczynił się do powstania obecnej Żakowoli. Siedliska wiejskie najpierw usytuowane były na obecnych terenach łąk na tzw. Borku. Później biegły w innym miejscu niż obecnie. Można powiedzieć, że około 150 m na wschód od obecnych stodół z tym tylko, że od jednego wygonu do drugiego tj. od środka wsi do końca w kierunku północnym. W 1580 r., według zapisów w księgach parafii Trzebieszów, wieś nosiła nazwę Żaczna Wola ( Jakubowa Wola) , Łączna Wola. Następnie około 1700 roku zmieniono na Żakową Wolę. Żakowola Poprzeczna powstała prawdopodobnie w czasie przedrozbiorowym w latach 1771 – 1775. Opowiadania starszych ludzi snują legendę, że okolice te otrzymał wyższy oficer wojskowy z regimentu kościuszkowskiego za zwycięstwo nad wojskami carskimi. Aby zasiedlić te okolice sprowadził on Żaków, ubogich wieśniaków i przydzielił im część wsi obecnej Żakowoli Starej. Po upadku powstania kościuszkowskiego zaborcy rosyjscy byli dość ustępliwi w stosunku do własności chłopskiej i przeprowadzili drobną parcelację, wycinając nowe kolonie do zasiedlenia. W 1827 roku wieś nazywała się już Żakowola i liczyła 269 mieszkańców, należała wówczas do parafii Radzyń i regionu poborowego łukowskiego. W 1895 roku Żakowola liczyła 607 mieszkańców, dlatego też w tym okresie z szachownicy pól wytyczono kolonie i utworzono trzy oddzielne wsie : Żakowolę Starą, ponieważ powstała pierwsza i była najstarsza; Żakowolę Radzyńską gdyż przez nią biegła droga do Radzynia Podlaskiego; Żakowolę Poprzeczną , ponieważ leżała w poprzek dwóch pierwszych wsi. Wsie te w latach późniejszych otrzymały oddzielne sołectwa. Przed I wojną światową wieś Żakowola nie posiadała szkoły, a dzieci uczęszczały do rosyjskiej szkoły w Kąkolewnicy. Ludność tutejszych wsi posyłała dzieci do tajnej szkoły polskiej lub utrzymywała nauczycieli, którzy po kryjomu uczyli języka ojczystego. Po objęciu rządów przez władze polskie do końca 1925 r. w każdej wsi była szkoła jednoklasowa, gdzie pracował jeden nauczyciel. Pierwsze wzmianki o szkole w Żakowoli zapisane na kartach kroniki pochodzą z 1927 r. Nauczyciel – pan Bialic szczegółowo opisuje życie szkoły, a także całego środowiska. Z kroniki możemy dowiedzieć się o nastrojach panujących w ówczesnej wsi, ściśle związanych z powstaniem organizacji „Wici” i „Siew”. Kronika zawiera szczegółowy opis najważniejszych wydarzeń z nowo odrodzonej ojczyzny, np. śmierć Marszałka Piłsudskiego. Z początkiem września 1925 r. przeprowadzono komasację szkół i utworzono 3 – klasowa szkołę w Żakowoli Poprzecznej. Dzieci na tym skorzystały, dużo jednak miał pracy inspektor i dwoje nauczycieli zanim wieś się przekonała, że szkoła daje więcej od dawnych jednoklasowych. !927 r. kierownikiem szkoły był wyżej wspomniany pan Bialic. Od 1928 roku rozpoczęli pracę w szkole państwo Kazimiera i Jan Wolińscy. Po śmierci pani Wolińskiej (rok 1935) uczył pan Łysakowski. Zajęcia szkolne odbywały się u gospodarzy : Juliana Pękały i Aleksandra Pieńkusa, którzy otrzymywali za to pieniądze z Dozoru Szkolnego w Kąkolewnicy. Z okresu międzywojennego należy zaakceptować szeroką działalność pozaszkolną nauczycieli. W 1925 roku z inicjatywy nauczyciela założono we wsi Koło Młodzieży Wiejskiej „Siew”, które „działało sprężyście pod okiem nauczyciela” – jak czytamy w kronice szkoły. Z kart historii Kółka Rolniczego : „... chłopi namawiani przez ówczesnego kierownika szkoły dwuklasowej Józefa Bialica postanowili założyć Kółko Rolnicze „Przyszłość”. 27 grudnia 1927 roku wybrano zarząd KR, którego sekretarzem został ten sam nauczyciel. W roku szkolnym 1929/30 założono Szkolną Kasę Oszczędnościową, w której oszczędzali pieniądze również członkowie KMW. Koło Gospodyń Wiejskich zostało założone przez nauczycielkę Kazimierę Wolińską w dniu 20 marca 1935 r. Nauczycielka ta pełniła funkcję pierwszej przewodniczącej koła. Postępowi chłopi ulepszali swoje gospodarstwa rolne, wprowadzając w nich postęp i mechanizację prac polowych. Uczyli się na zebraniach samokształceniowych, na których wygłaszano referaty i pogadanki, zdawano relacje z wycieczek np. do Poznania, gdzie była wystawa sprzętu rolniczego i różnych nowych odmian roślin itp. Kupowano sprzęt rolniczy, środki ochrony roślin, nawozy sztuczne, tworzono zespoły hodowlane, zakładano poletka doświadczalne, organizowano konkursy wychowu cieląt, drobiu, ogródków warzywnych, lniarskich, urządzano kursy gotowania i haftu, pieczenia, robienia przetworów owocowych, wędliniarskich, oświatowych itp. Postępowi na wsi w tym okresie patronowały Kółka Rolnicze i Koła Gospodyń Wiejskich. W marcu 1939 roku przeprowadzono zbiórkę społeczną wśród członków KR (1-2 kg zboża na 1 ha) i członkiń KGW z przeznaczeniem uzyskanych funduszy na budowę „ściągaczy” dla armii. W tym czasie KR działało w trzech wsiach, gdzie gospodarowało 160 rolników. Do KR należało tylko 24 członków. Pod koniec września 1939 r. hitlerowcy wkroczyli do Żakowoli. Zakazana została wszelka działalność organizacyjna. Lata okupacji to okres represji na mieszkańcach. Szkoła jednak działała bez przerwy. W czasie wojny i okupacji pracuje żona oficera Wojska Polskiego – pani Maria Gibes razem z panem Janem Wolińskim. Szkoła mieściła się nadal w budynkach gospodarskich. Zaraz po wyzwoleniu szkoła została przeniesiona do Żakowoli Starej i tam również uczono w prywatnych domach. Około roku 1950 – 1952 zalewano fundamenty pod budynek nowej szkoły w Żakowoli Poprzecznej. Plac pod szkołę podarowali bracia Hieronim i Aleksander Grzywaczowie. W 1954 roku przy dużym udziale mieszkańców (transport materiałów budowlanych, praca niewykwalifikowana) wybudowano w Żakowoli Poprzecznej murowaną szkołę podstawową. W późniejszym czasie – w roku 1968 również dom nauczyciela dla czterech rodzin nauczycielskich. W 1961 r. mieszkańcy wsi Żakowola Stara i Żakowola Radzyńska zakończyli budowę domów ludowych, które to stały się ośrodkami ich życia społecznego. Jedynie mieszkańcy wsi Żakowola Poprzeczna nie posiadają domu ludowego, a różnego rodzaju działalność społeczną istniejące organizacje prowadzą w domach prywatnych lub w budynku szkolnym. Po zakończeniu wojny podwyższano stopień organizacji szkoły. Już w latach 1952 – 1966 szkoła miała 7 klas i siedmiu nauczycieli. W roku szkolnym 1966/67 szkoła miała już 8 klas, w których uczyło się 127 uczniów. Kierownikami szkoły w kolejnych latach byli : Jan Woliński, Czesław Syrowiec, Rajmund Karasiuk, Stanisław Małek, Agnieszka Małek. Rok szkolny 1978/79 przyniósł obniżenie stopnia organizacyjnego szkoły do sześciu klas w dwóch kolejnych latach. Dopiero w roku szkolnym 1981/82, na usilne starania rodziców, władze reaktywowały klasę VII i VIII. Od tego czasu zdarzały się klasy łączone w przypadku braku odpowiedniej liczby dzieci w klasach, ale szkoła była ośmioklasowa. Tak było do roku 1998/99, od kiedy to szkoła stała się sześcioklasowa. W roku szkolnym 1974/75 funkcję dyrektora szkoły objął Zdzisław Bożym. Od 5 grudnia 1980 r. obowiązki dyrektora sprawowała Krystyna Majczyna, od roku 1981 Henryk Stelmaszczyk, a od roku 2007 Zbigniew Ładny. Inni nauczyciele, którzy po wojnie uczyli w Żakowoli to : Paweł Pucek i Filipina Kulik (od 1946 r. do 1950 – szkoła mieściła się w Żakowoli Starej).
Następnie pracowali : Zofia Gomółka, Helena Burdach, Eugenia Ładniak, Kazimiera Gil, Zofia Pędryk, Zofia Łazowska, Franciszka Żabicka, Maria Jurkowska, Maria Lewczuk, Elżbieta Ochnio, Lucyna Zając, Agnieszka Małek, Krystyna Kośmider, Krystyna Matejek, Stanisława Sosnowska, Aniela Bożym, Wanda Belniak, Elżbieta Lecyk,Krystyna Matejek, Małgorzata Maksymiuk, Wojciech Stolarczyk, Urszula Rogal, Piotr Szkurłatowicz, Teresa Półtorak, Ryszard Majczyna, Barbara Rosińska, Lucyna Oszmian, Krystyna Majczyna, Halina Stelmaszczuk, Ewa Zuń, Anna Gałecka, Iwona Mitrut, Anna Dziechciowska, Katarzyna Kot. Anna Głowniak, Ewa Jastrzębska, Mirosław Orsik, Emilia Piekarska, Anna Piekarska, Justyna Oszmian, Kinga Okninska,
Obecnie pracują: Jadwiga Korulczyk, Małgorzata Siljańczuk, Ewa Witek, Teresa Grzywacz, Zyta Domańska, Jan Ładny, Michał Matejek, Justyna Czapska, Barbara Krzymowska, Sylwia Fromstow-Sójka.
Copyright © by Michał Matejek